Wat betekent de Europese droom van vrede 80 jaar na de bevrijding?
Morgen, 8 mei, vieren en herdenken we 80 jaar vrijheid, vrede en democratie in het Westen. De capitulatie van nazi-Duitsland markeerde het einde van het een gruwelijke periode in Europa, getekend door twee Wereldoorlogen waarbij meer dan 70 miljoen mensen het leven lieten. De droom van een verenigd Europa, waarbij landen samenwerken om de uitdagingen waar ze voor staan gezamenlijk aan te pakken en de vrede, democratie en mensenrechten op hun continent te beschermen, lijkt op die meidag in 1945 nog een veraf. Maar de hoop leefde. Ook toen al.
Vandaag herdenken we in het parlement de moed en de opoffering waarmee de generaties voor ons voor die Europese waarden en normen hebben gevochten en herdenken we de velen die daarvoor het leven hebben gelaten. We staan op de schouders van reuzen. De wereld die we vandaag kennen, onze welvaart, onze vrijheid, onze sociale zekerheid en onze democratie hebben we te danken aan hen. Aan de velen die in die afschuwelijke oorlogstijd vochten tegen de onderdrukking en de gruwelijkheden van het fascisme. 8 mei is ons feest van de vrijheid, onze herdenking aan de moed, onze viering van het verzet. We moeten hun verhalen blijven vertellen en de herinnering aan hun daden in leven houden. Wie zijn geschiedenis vergeet, is gedoemd ze te herhalen.
Want de grondrechten die we verankerd hebben in het Europese project zijn – nog steeds en zeker vandaag niet – allesbehalve vanzelfsprekend. De democratie, de persvrijheid, de vrijheid van meningsuiting, de rechtstaat, maar ook vrouwenrechten, rechten van minderheden en de rol van sociale middenveld staan onder zware druk. Ze worden elke dag opnieuw aangevallen door de politieke extremen in al haar vormen. Door fake news op sociale media, door inmenging in verkiezingen en cyberaanvallen op overheden en middenveldorganisaties, door extreemrechts in regeringen in Nederland, Hongarije, Italië en door extreme en populistische partijen doorheen de Europese Unie. “Alles van waarde is weerloos”, schreef Lucebert. En hij heeft gelijk. Net dat maakt dat we vandaag, meer dan ooit, moeten verdedigen en beschermen waar de generaties voor ons zo voor gestreden hebben. Laat ook dat morgen in onze hoofden en onze harten bloeien. Onze overtuiging voor die waarden en normen en onze wil om ze samen te verdedigen. Niet in stilte aan de zijlijn, maar verenigd en luid in het hart van onze samenleving, vanuit het politieke midden.
Dat moeten vandaag des te meer beseffen. De Nederlands-Joodse choreografe en danseres Lydia Chagoll, die zelf als kind tijd doorbracht in de zogenoemde "Jappenkampen", zei ooit: ““Waar ik verdriet over heb, is dat er nu nog kinderen zijn die het weer moeten meemaken. Want hadden wij kunnen zeggen: wij hebben het meegemaakt, maar nu gebeurt het nooit meer. Dan zou ik gezegd hebben: goed, we hebben tot iets gediend. Maar we hebben tot niets gediend, het gaat maar verder. Dan denk je: waarom hebben wij dat moeten meemaken als niemand iets geleerd heeft. Dat is het grote verdriet van de meeste mensen die het hebben meegemaakt: het heeft tot niets gediend.”
Vandaag de vrede en de vrijheid vieren, kan alleen maar met een zwaar gemoed bij de aanblik van wat er zich wereldwijd afspeelt. In Gaza, in Oekraïne, in Congo, in Soedan, Syrië en Haïti, in Rusland, de VS, China, Hongarije, in Iran, Egypte en ga zo maar door. Waar systemen kraken en mensenlevens vermorzeld worden door repressie, totalitarisme, autoritarisme en dictatuur. Door extreem geweld, door haat en ja, ook door genocide. Morgen herdenken zonder in actie te schieten bij het aanzien van al dat leed, getuigt van de wereldvreemdheid en navelstaarderij die de Europese Unie helaas typeert in haar buitenlands beleid. Het had anders moeten zijn. Het zou anders kunnen zijn.
Ook dat zou op 8 mei deel van het debat moeten zijn. De Europese Unie is een fantastisch project, maar in de wereld van vandaag verliezen we aanzien en vertrouwen van onze partners omdat we er niet in slagen op een consequente manier op te komen voor de rechten waarvan we de vaandels met plezier hoog in de lucht steken. Niet binnen de Unie en ook niet daarbuiten. De oogkleppen die Europese leiders soms bewust opzetten en de manier waarop de belangen van partners in het Zuiden bij momenten compleet worden genegeerd, is een smet op het Europese blazoen. Als wij onze partners en onze waarden al in de steek laten, wie zal ons dan verdedigen wanneer we steun nodig hebben? We kunnen onze eigen fouten uit het verleden niet rechtzetten, maar we kunnen er wel lessen uit trekken. En we kunnen het beter doen.
De bevrijding van Europa op 8 mei 1945 was een kantelpunt. De Europese droom die toen al leefde, leeft vandaag nog steeds. 80 jaar later staan we opnieuw op een kantelpunt. En de vraag is: welke kant kiezen wij? Ik mag hopen dat we even verstandig kiezen als onze Europese founding fathers. Dat is de keuze voor vrede, vrijheid en vooruitgang. Voor ons allemaal.