Europese Commissie lanceert voorstel schild voor democratie
Vandaag lanceert de Europese Commissie haar langverwachte voorstel voor het Europees schild voor de democratie. In een tijdperk van toenemende geopolitieke spanningen, internationale en regionale conflicten en technologische ontwrichting hoopt de Commissie een antwoord te bieden op de interne en externe druk op de democratie in Europa en haar lidstaten. “Maar de belangrijkste antwoorden ontbreken”, zegt Europees Parlementslid Kathleen Van Brempt (Vooruit). “Europa moet hervormen, herbronnen en meer durf ontwikkelen als het een antwoord wil bieden op autocraten als Orban, Trump en Poetin.”
“Democratie is meer dan een bestuursvorm. Het is onze manier van leven”, schrijft de Commissie in haar inleiding. Maar die manier van leven komt steeds zwaarder onder druk te staan. Internationale en regionale conflicten, fake news, hardnekkige desinformatiecampagnes op sociale media, corruptie, de opkomst van populistische partijen tot en met buitenlandse inmenging. Het lijstje van externe en interne bedreigingen wordt steeds langer. “Het beschermen van de democratie is de meest fundamentele uitdaging voor de Europese Unie en haar lidstaten,” zegt Van Brempt. “Het is wat ons Europeanen maakt. Ze garandeert onze rechten en vrijheden, beschermt gewone mensen en zorgt ervoor dat machthebbers ter verantwoording kunnen worden geroepen. Maar vandaag is de democratie – om heel wat verschillende redenen – er slecht aan toe. Dat de Commissie dat eindelijk erkent en op zoek gaat naar manieren om de democratie in Europa te beschermen, is een goede zaak.”
Desinformatie en fake news
De Commissie wil pro-actiever optreden tegen buitenlandse inmenging en desinformatie online. De Commissie pleit daarom voor een nieuw Europees Centrum voor Democratische Weerbaarheid, dat de samenwerking tussen lidstaten, instellingen en maatschappelijke actoren moet verbeteren en sneller moet kunnen reageren op dreigingen. “An sich is dat een nobel doel,” zegt Van Brempt. “Maar de vraag is: wat gaat dat centrum doen, met welke bevoegdheid en welke werkingsmiddelen. Zonder een duidelijke opdracht en de nodige hefbomen dreigt zo’n centrum snel een lege doos te worden.”
Door in te zetten op een betere handhaving van bestaande wetgeving, zoals de Digitale Dienstenwet (DSA) en de richtlijn die journalisten en vrije media moet beschermen tegen intimidatie via rechtszaken, wil ze de democratische instellingen versterken. Er komt bijkomende financiële steun voor vrije media, maatregelen voor transparante politieke advertenties en nieuwe richtlijnen voor het verantwoord gebruik van artificiële intelligentie tijdens verkiezingen. Ook de veiligheid van journalisten en politieke kandidaten krijgt bijzondere aandacht.
Algoritmes aanpakken
“Goed, maar niet goed genoeg”, zegt Van Brempt. “Het beter handhaven van bestaande wetgeving is onvoldoende om de uitdagingen van vandaag aan te pakken.” Van Brempt wijst bijvoorbeeld naar de aanpak van desinformatie en fake news op sociale media. Grote techbedrijven, zoals Google, Meta en X, hebben vandaag al een verantwoordelijkheid om desinformatie op hun platformen aan te pakken en transparantie te bieden over hoe hun algoritmes werken. “Alleen weten we dat dat niet voldoende is. Transparantie is niet genoeg,” legt het parlementslid uit. “Vroeger was internet een soort markt waarop je zelf op zoek ging naar informatie. De macht en de controle lag bij de gebruiker. Vandaag bepaalt het algoritme wat jij als gebruiker te zien krijgt. De macht ligt volledig bij de Big Tech, met alle gevolgen van dien. Eigenlijk hebben we nieuwe wetgeving nodig om ook die algoritmes aan te pakken.” Naast investeringen in mediawijsheid en digitale geletterdheid, zou Europa ook financiële ondersteuning kunnen bieden aan onafhankelijke journalistiek en factchecking.
Het probleem Orban
Het probleem is dat de Commissie de grootste uitdagingen onaangeroerd laat. “Orban en Fico bijvoorbeeld”, zegt Van Brempt. “De Europese Unie slaagt er vandaag niet in om een antwoord te bieden op autocraten en lidstaten die de democratie ondermijnen, de onafhankelijkheid van rechters, de vrijheid van journalisten en de rechten van hun inwoners inperken. Zij krijgen vandaag gewoon vrij spel.”
Volgens Van Brempt moet Europa duidelijker en strikter worden over haar eigen regels. “Wie deel wil uitmaken van de club, moet zich ook aan de regels van de club houden. En er moeten duidelijke consequenties zijn voor wie die regels blijft negeren,” zegt het Europarlementslid. Ze pleit voor een grondige hervorming van de Europese Unie, inclusief verdragswijziging. “Als we de democratie, de slagkracht en de toekomst van het Europese project willen beschermen, dan moeten we de dingen ook anders durven aanpakken.”
Grondig hervormen
De logge besluitvorming moet worden aangepakt, de unanimiteit moet op de schop, de rol van het Parlement moet worden versterkt en de Europese burger moet meer inspraak krijgen. We moeten ook kunnen ingrijpen wanneer landen zich niet aan de regels houden. Wie het écht te bond maakt, moet ultiem ook uit de Europese Unie kunnen worden gezet. “Europese leiders hebben schrik van die discussie. Alleen worden de problemen niet kleiner door ze voor zich uit te schuiven. Zeker niet in het licht van een mogelijke uitbreiding van de Europese Unie”, zegt Van Brempt.
Er moet ook bijkomende steun komen voor de kandidaat-lidstaten. "Onze buurlanden en kandidaat-lidstaten, zoals Moldavië, Oekraïne en de landen van de Westelijke Balkan, bevinden zich letterlijk in de frontlinie. Onze democratie is maar zo sterk als haar zwakste schakel. Zolang onze buurlanden blootstaan aan buitenlandse inmenging uit Rusland, desinformatie of politieke druk op hun media, blijft ook onze Europese democratie kwetsbaar.”
Er is dus werk aan de winkel. "Om de democratie te versterken, moeten we het vertrouwen van de burger in de democratie, in de instellingen en in de politiek herstellen”, zegt Van Brempt. “Mensen verwachten – terecht – duidelijkheid, eerlijkheid en daadkracht van de politiek. Als Europa een schild wil opwerpen, dan moet het orde op zaken stellen in eigen huis. De aanval is de beste verdediging.”